Pierwsze wiadomości o osadach wchodzących w skład obecnej gminy Jaworzyna Śląska pochodzą z połowy XII wieku, ale wykopaliska archeologiczne świadczą o tym, że początki tutejszego osadnictwa wyprzedzają znacznie okres kształtowania się ustroju feudalnego na Śląsku.
Wiek VIII – X to okres plemiennego państwa Ślężan. Na początku wieku X Śląsk staje się częścią państwa czeskich Przemyślidów. Około roku 990 (985 – 990) książe Mieszko I przyłącza do państwa polskiego ziemie Wiślan i Śląsk.
W okresie rozbicia dzielnicowego Śląskiem władał najstarszy syn Bolesława III Krzywoustego – Władysław, a po jego wygnaniu w 1146 Bolesław Kędzierzawy. Interwencja cesarza niemieckiego przywraca ziemię śląską synom Władysława Wygnańca – Bolesławowi Wysokiemu i Mieszkowi Plątonogiemu, którzy dzielą dzielnice między siebie. W latach 1242 – 1253, po śmierci Henryka Pobożnego, następuje kolejny podział. Okolice Świdnicy i Strzegomia przypadają Bolesławowi Rogatce, póżniej Władysławowi Salzburskiemu. Po śmierci Henryka IV Probusa,
w 1290 roku, „ziemia jaworzyńska” wraz ze Strzegomiem i Świdnicą dostaje się pod panowanie Bolka I Surowego – księcia jaworskiego, później świdnickiego. Lata 1326 – 1368 to okres panowania Bolka II, następcy Bernarda. Po bezpotomnej śmierci Bolka II dożywotnim władcą księstwa świdnicko – jaworskiego zostaje jego bratanica – księżna Agnieszaka, żona Karola IV, króla Czech i cesarza niemieckiego. W roku 1392, po śmierci księżnej Agnieszki – księstwo staje się prowincją Królestwa Czeskiego. Na sześć wieków Śląsk zostaje odłączony od Polski. W 1428 roku, pod Świdnicę ściągają husyci, paląc i plądrując wsie, w tym również „ziemi jaworzyńskiej”. Trwa to do roku 1433, kiedy to zostają pobici w bitwie koło Pożarzyska. W 1526 roku Ferdynand Habsburg zostaje ogłoszony królem Czech. Śląsk staje się częścią, wielonarodowościowej monarchii habsburskiej.
Kolejne spustoszenia przynoszą lata wojny trzydziestoletniej. Działania wojsk cesarskich oraz szwedzko – sasko – brandenburskich zostawiają po sobie głód, zarazę, spustoszone wsie, spalone kościoły, rozgrabione majątki. Jeszcze przez wiele lat po działaniach wojennych – ziemia śląska leżała odłogiem. Po podpisaniu traktatów pokojowych – przystąpiono do akcji redukcyjnej, w wyniku której protestantom pozostał na terenie księstwa świdnickiego jedynie Kościół Pokoju w Świdnicy.
W 1763 roku nastąpił w dziejach Śląska kolejny przełom. Oto, w wyniku trzech wojen śląskich (1740 – 1763) dzielnica ta przeszła pod panowanie króla pruskiego. Miejscowa ludność niedługo cieszyła się spokojem. Okres wojen napoleońskich (szczególnie lata 1807 – 1808 oraz 1812 – 1813) przyniósł kolejne przykre doświadczenia. Przez Dolny Śląsk kilkakrotnie przemaszerowała armia Napoleona Bonaparte. Koszty utrzymania Wielkiej Armii i wojsk koalicji antynapoleońskiej poniosła, oczywiście, miejscowa ludność.
Połowa XIX wieku to okres powstania Jaworzyny Śląskiej – w 1843 roku zakończona została budowa, drugiej na dolnym Śląsku, linii kolejowej. Miejscowość, której jeszcze nie ma na mapie, ma stać się niedługo ważnym węzłem kolejowym. Podczas drugiej wojny światowej na „ziemi jaworzyńskiej” panował względny spokój. Dopiero tzw. „operacja dolnośląska” (luty 1945 roku) I Frontu Ukraińskiego przeniosła działania wojenne w okolice gminy, przełamując obronę niemiecką na Odrze. 13 lutego oddziały 8 Korpusu Zmechanizowanego zajęły pobliski Strzegom i Rogoźnicę, osiągając od strony północnej linię Strzegomki. Natarcie rosyjskie załamało się jednak w wyniku silnego niemieckiego kontruderzenia. Wkrótce, 24 lutego, wojska radzieckie zakończyły „operację dolnośląską”, przechodząc do defensywy. Na prawie trzy miesiące front ustabilizował się na Strzegomce (na północ od Czech, Pastuchowa, Piotrowic). Do maja 1945 roku, na większą skalę walki toczyły się jedynie w rejonie Sobótki. Dopiero 7 maja Rosjanie przeszli do ofensywy, rozpoczynając pościg za wycofującymi się oddziałami niemieckimi, zajmując w tym dniu Jaworzynę Śląską.
W czerwcu 1945 roku władzę na tych terenach przejęła administracja polska. Od maja do listopada 1946 roku trwała akcja wysiedlania Niemców z terenów dzisiejszej gminy. Do roku 1948 trwało zasiedlanie terenów dzisiejszej gminy przez ludność polską. W 1954 roku na wniosek Powiatowej Rady Narodowej w Świdnicy Jaworzyna Śląska została wydzielona z gromad i otrzymała prawa miejskie.
źródło: Jaworzyna Śląska Dawniej i dziś
